Cánh đồng lúa nếp Thầu Dầu chín vàng ở xã Úc Kỳ, huyện Phú Bình (Thái Nguyên). Ảnh: Phạm Hiếu.
Nếp Thầu Dầu là giống lúa đặc sản cổ truyền được gieo cấy từ lâu đời trên những cánh đồng phì nhiêu bên bờ sông Cầu tại huyện Phú Bình, tỉnh Thái Nguyên. Lúa nếp Thầu Dầu được trồng tập trung ở các xã Úc Kỳ, Nhã Lộng, Xuân Phương và Nga My.
Từ lâu, lúa nếp Thầu Dầu đã trở thành đặc sản thiên nhiên ban tặng cho người dân vùng đất ven sông Cầu. Với những đặc trưng riêng có, nếp Thầu Dầu được rất nhiều người ưa chuộng và trở thành một món quà quê ý nghĩa dành tặng bạn bè gần xa.
Lúa nếp Thầu Dầu phù hợp với thời tiết lạnh nên thường được bà con trồng vào vụ mùa (từ tháng 7 đến tháng 10 hằng năm). Về huyện Phú Bình vào những ngày tháng 11, trên cánh đồng đều ruộm một màu vàng ươm, tràn ngập hương lúa chín của nếp Thầu Dầu đang vào độ thu hoạch.
Theo kinh nghiệm sản xuất của người dân địa phương, lúa nếp Thầu Dầu chống chịu sâu bệnh rất tốt, hầu như không có sâu bệnh. Cùng với đó, nếp Thầu Dầu cho năng suất cao hơn rất nhiều so với các giống nếp thông thường, hơn nữa công chăm sóc lại ít và dễ, không tốn phân bón.
Nếp Thầu Dầu phục vụ sản xuất đặc sản tương nếp Úc Kỳ. Ảnh: Phạm Hiếu.
Nếp Thầu Dầu có hạt gạo to, tròn, trắng đẹp, khi đồ thành xôi có mùi thơm đặc trưng mà ít loại gạo nếp nào có được, khi ăn có vị đậm, ngậy, rất dẻo, đặc biệt thời gian giữ được độ dẻo của xôi rất lâu, không bị khô như một số loại gạo nếp khác.
Ngoài ra, gạo nếp Thầu Dầu còn được dùng để làm bánh chưng, bánh dày, đặc biệt là làm nên tương nếp Úc Kỳ – một đặc sản nổi tiếng thơm ngon của vùng đất Phú Bình. Sản vật của huyện Phú Bình ngày càng được nhiều người tiêu dùng ưa chuộng, được dùng chế biến những món ăn hấp dẫn dâng cúng tổ tiên, nhất là vào dịp lễ, Tết…
Được thành lập vào tháng 6/2020, HTX Dịch vụ nông nghiệp Hồng Kỳ (xã Úc Kỳ, huyện Phú Bình) có 22 thành viên. Ngoài ra, HTX còn liên kết với khoảng 90 hộ dân nằm trong vùng trồng lúa nếp Thầu Dầu của xã Úc Kỳ.
Hiện tổng diện tích lúa nếp Thầu Dầu của cả HTX khoảng 10ha, tất cả đều được trồng theo tiêu chuẩn VietGAP. HTX chuyên sản xuất 2 mặt hàng là lúa nếp Thầu Dầu và tương nếp Úc Kỳ được làm từ sản phẩm gạo nếp Thầu Dầu.
Chính quyền địa phương đã quy hoạch cánh đồng lớn để trồng lúa một giống giúp bà con dễ dàng hơn trong việc gieo cấy lúa nếp Thầu Dầu. Ảnh: Phạm Hiếu.
Theo ông Dương Văn Duy, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Hồng Kỳ, những năm gần đây, người dân địa phương đã được cơ quan chức năng hướng dẫn phương thức canh tác hữu cơ với nhiều cải tiến nên sản xuất gạo nếp Thầu Dầu càng được nâng cao chất lượng và năng suất (trung bình năng suất đạt khoảng 170 – 180kg/sào). Hiện chính quyền địa phương đã quy hoạch cánh đồng mẫu lớn để trồng lúa một giống giúp bà con dễ dàng hơn trong việc gieo cấy.
Hiện nay, trung bình mỗi tháng HTX Dịch vụ nông nghiệp Hồng Kỳ xuất bán ra thị trường khoảng 1 – 1,5 tạ gạo nếp Thầu Dầu và 900 – 1.000 lít tương nếp Úc Kỳ. Đặc biệt, HTX đang triển khai một số chương trình truy xuất nguồn gốc để người tiêu dùng có thể kiểm soát được sản phẩm khi mua hàng, tạo niềm tin và uy tín cho khách hàng. Gạo nếp Thầu Dầu khi xuất bán ra thị trường được đóng gói hút chân không, có bao bì đẹp mắt, dán tem nhãn truy xuất nguồn gốc rõ ràng.
Đặc biệt, để kiểm soát chất lượng gạo, trong quá trình liên kết sản xuất, giữa HTX và các đơn vị liên kết đã có sự thống nhất và cam kết về chất lượng đúng theo thỏa thuận và đúng với quy trình sản xuất.
HTX Dịch vụ nông nghiệp Hồng Kỳ chuyên sản xuất 2 mặt hàng là lúa nếp Thầu Dầu và tương nếp Úc Kỳ được làm từ sản phẩm gạo nếp Thầu Dầu. Ảnh: Phạm Hiếu.
Gạo nếp Thầu Dầu của HTX Dịch vụ nông nghiệp Hồng Kỳ hiện được bán chủ yếu cho các cửa hàng thực phẩm trên địa bàn tỉnh Thái Nguyên và một số địa phương lân cận. Ngoài ra, HTX còn ký hợp đồng tiêu thụ sản phẩm với một số doanh nghiệp kinh doanh nông sản trên địa bàn TP Hà Nội. Cùng với đó, sản phẩm tương nếp Úc Kỳ của HTX Dịch vụ nông nghiệp Hồng Kỳ đang được bán cho một số cửa hàng thực phẩm trong và ngoài tỉnh như Bắc Giang, Bắc Ninh, Hà Nội…
Thời gian tới, HTX Dịch vụ nông nghiệp Hồng Kỳ sẽ mở rộng thêm quy mô sản xuất, liên kết với một số hộ dân trên địa bàn các xã lân cận như Xuân Phương, Nhã Lộng, Nga My để tăng sản lượng gạo nếp Thầu Dầu xuất bán ra thị trường.
“Lợi thế lớn nhất của HTX là vùng nguyên liệu sẵn có tương đối rộng nên thuận lợi cho việc sản xuất. Bên cạnh đó, HTX còn được các cấp chính quyền địa phương hỗ trợ, tạo mọi điều kiện trong quá trình sản xuất và thương mại”, ông Dương Văn Duy, Giám đốc HTX Dịch vụ nông nghiệp Hồng Kỳ chia sẻ.
Năm 2018, Phòng NN- PTNT huyện Phú Bình đã chọn lọc và phục tráng thành công giống lúa nếp Thầu Dầu thấp cây và cao cây với nhiều ưu điểm vượt trội như khả năng chống chịu sâu bệnh cao hơn; năng suất trung bình của các dòng đạt 47 tạ/ha, cao hơn khoảng 1 – 2 tạ/ha so với giống lúa cũ.
Vừa qua, 2 sản phẩm gạo nếp Thầu Dầu và tương nếp Úc Kỳ của huyện Phú Bình đã được lựa chọn là sản phẩm nông nghiệp tiêu biểu của tỉnh Thái Nguyên năm 2022.
