Tôi choàng tỉnh dậy mà chưa được thưởng thức món ngon ấy. Đó là khi tôi đã quay về Hà Nội được hai tuần sau khi rời đất Mũi. Thỉnh thoảng tôi lại nhớ món đặc sản Cà Mau ấy theo cách đặc biệt. Thật lạ. Khi ra Bắc rồi thì không thể tìm thấy món cá đó ở đâu nữa, nhưng niềm thương niềm nhớ thì cứ thế vấn vương.

Cá dứa – đặc sản và cũng là nét văn hóa không thể thiếu của cộng đồng người dân Cà Mau

đoan nhật

Một chiều nắng. Đất Cà Mau bình thản đón khách. Miền Tây không vội vàng và gấp gáp. Miền Tây đã bao lâu rồi? Tôi cứ lang thang, đi loanh quanh mãi trên con đường rộn rã tiếng cười và nói. “Ăn cá dứa đi anh”. Chỉ cần câu mời chào gọn ghẽ lanh lẹ đó là tôi đã phải lần túi mua ngay.

Cá thì chỉ có kho rồi nấu canh? Tôi vẫn tưởng như thế cho đến khi được ăn cá dứa Cà Mau. Một khung trời mở ra với vô vàn cách chế biến đặc sắc vô cùng. Ngồi nhìn chính người Cà Mau chế biến cũng là để hóng chuyện, hiểu ra phần nào nền ẩm thực phong phú của miền Tây.

Một ngày lờ lững trên chiếc ghe dọc theo sông nước miền Tây, cảm thán trước cảnh thiên nhiên đẹp tuyệt vời. Người Cà Mau sống với con tôm, con cá, với mênh mông của đất trời. Nói đến đặc sản Cà Mau thì nhiều lắm, mỗi nơi ở Cà Mau đều có đặc sản cho riêng mình và với nơi đây là con cá dứa.

Loài cá toát lên sự háo hức ngay từ cái tên. Bà má chế biến kể, sở dĩ được gọi là cá dứa vì thịt cá có mùi thơm thoang thoảng như lá dứa. Tôi liên tưởng đến bánh lá dứa, thứ bánh đặc sản nổi tiếng của miền Tây, tiếng tăm lan đến cả nước. Người miền Tây dung dị, khi nghĩ ra món ăn nào thì cũng gắn liền với chính tên nguyên liệu của nó. Tâm tình người Cà Mau giản dị như vậy đó.

Đến Cà Mau ăn con cá dứa từ sông Cái Lớn, cảm giác cứ như trong mình có một phần đã trở thành người miền Tây. Một lần trà dư tửu hậu với mấy anh bạn ở thành phố Cà Mau, được nghe kể nhiều câu chuyện về cá dứa, loại cá dường như không thể thay thế trong văn hóa ẩm thực đặc sắc của đất Mũi. “Một ngày, hai ngày có thể ăn các loại cá khác chứ lâu lâu mà không có cá dứa ăn thì thấy nhạt mồm nhạt miệng ra sao ấy”. Anh bạn có thâm niên ghe xuồng một hai khẳng định, cá dứa phải bắt đúng mới ngon, chất nhất là ở Tam Giang, Cái Lớn, Bồ Đề, Kinh 17 và vùng biển cạn Khai Long, Bãi Bồi, Đất Mũi. Khi trái mắm chín rụng trôi theo dòng ra biển thì cũng là lúc đàn cá dứa bám theo kiếm ăn. Cá thành dòng, cá cơ man, bà con cứ canh lúc đó là có cá thơm ngon.

Anh bạn lấy ra chiếc chảo con, cho dầu rồi nhìn chăm chú vào lũ cá dứa bên cạnh. Lũ cá có thân hình thon dài, phần đuôi phớ vàng cam trông thật đẹp mắt. Anh tặc lưỡi, xuýt xoa như nói chuyện với những con cá bụng trắng tươi. “Mọi người cứ nghĩ Cà Mau là vùng của cá dứa, bắt lên rất nhiều nhưng đó chỉ là hồi xưa. Trước sức đánh bắt, rồi tác động của khí hậu thay đổi, cá dứa dần ít đi. Nhớ hồi đó chỉ cần chờ cho chúng ăn no trái mắm rồi nổi lên là bà con lấy chĩa đâm thôi, còn bây giờ cũng phải vất vả lắm.

Tôi nhìn cháo cá dứa chiên giòn đang sôi sùng sục. Ứa nước miếng, thật thu hút dù là món dân dã nhất. Cá dứa làm được nhiều món như sốt me, kho tộ hay nấu canh chua nhưng cơ bản nhất vẫn là chiên giòn rồi. Cứ đơn giản nhất mà làm là “đưa rượu” nhất. Anh bạn nói chắc nịch rồi đổ thành quả ra đĩa. Chao ôi, những con cá dứa vàng ruộm hấp dẫn mời gọi cùng chút rượu được bạn chuẩn bị ở kia là đủ cho một ngày say sưa.

Rượu vào lời ra. Hồi trước ở nơi đây quanh các dòng kênh cũng có mấy hội cần thủ chuyên câu cá dứa. Không cần phức tạp, chỉ cần ít mồi trùng biển hoặc gián là có thể ung dung chờ cá vào. Câu chuyện tâm tình cứ thế trôi đi theo chén rượu. Cá dứa luôn đi theo bầy đàn, như món quà thiên nhiên ưu đãi cho con người. Vì thế khi đã bắt được một con cá dứa thì cánh cần thủ sẽ nghĩ ngay đến một bữa no say vì khả năng cao sẽ bắt được thêm con nữa. Anh ngậm ngùi nâng chén rượu cùng miếng cá dứa chiên. “Cái giống cá này từng được coi là mỏ vàng của cánh dân sông nước đấy.” Bởi hồi trước thiên nhiên quá ưu đãi, con người cứ vô tư mà sống thôi. Còn ngày nay với sự phát triển của công nghệ hiện đại thì thú chơi sành điệu và tao nhã này đã trở thành một hoạt động du lịch ở mũi Cà Mau.

Cá dứa – đặc sản và cũng là nét văn hóa không thể thiếu của cộng đồng người dân Cà Mau. Dù vậy, đây vẫn là một sản vật của thiên nhiên và không thể tránh khỏi vòng biến thiên của thời gian. Ngay cả người Cà Mau cũng đang trăn trở về đặc sản này mỗi mùa cá đến và đi. Nhưng món ăn quen thuộc từ cá dứa xuất hiện thường ngày và trong ký ức của chúng ta thì vẫn còn đó và trở thành một phần bản sắc của miền Tây.